محرم1397

فلسفه غدیر

حدیث غدیر 

در قرآن کریم آیات بسیارى در باره حضرت مولى الموحدین امیرالمؤمنین على- علیه السلام - نازل شده است که بزرگ داشنمندان شیعه و اهل سنت در کتب تفسیر و شان نزول آیات به آنها اشاره نموده ‏اند. 

آیه «تبلیغ‏» از جمله آیاتى است که داستان غدیر را جاودانه نموده است. این آیه روز هجدهم ذى‏الحجه سال دهم هجرت، بر رسول اکرم - صلى الله علیه و آله - فرود آمد. زمانى که پیامبر بزرگوار اسلام به غدیر خم رسیده بود. پیشروان کاروان یکصد هزار نفرى را فرمود تا آنانکه از آن نقطه دور شده ‏اند، بازگردانند و منتظر کسانى باشند که از پى می ‏آیند. آنگاه به ابلاغ فرمان الهى پرداخت. 

«یا ایها الرسول بلغ ما انزل الیک من ربک و ان لم تفعل فما بلغت رسالته و الله یعصمک من الناس‏». (7) 
«اى پیامبر [صلى الله علیه و آله] به مسلمانان ابلاغ کن، آنچه را که بسوى تو نازل گردیده و اگر چنین نکنى، پس رسالت ‏حق را بجا نیاورده ‏اى و خداوند تو را از - دشمنى - مردم نگاه می ‏دارد».

 حضرت علامه مجاهد آیة الله امینى - قدس سره - در کتاب بزرگ الغدیر نام سى(30) تن از دانشمندان اهل سنت را نام می ‏برد که شان نزول آیه را در مورد حضرت على - علیه السلام - می ‏دانند. (8) 

آیه «اکمال دین‏» از دیگر آیاتى است که در قرآن کریم آمده، و نزول آن پس از تعیین حضرت على - علیه السلام - به مقام امامت می ‏باشد. زمانی که خطبه غدیر به پایان رسیده است. 

«الیوم اکملت لکم دینکم و اتممت علیکم نعمتى و رضیت لکم الاسلام دینا» (9)
«امروز دین شما را کامل نمودم و نعمت ‏خود را بر شما تمام کردم و دین اسلام را براى شما دین پسندیده قرار دادم.» 

علامه امینى می ‏فرماید: 
متجاوز از بیست تن از دانشمندان اهل سنت - از مفسرین و متکلمین - به نزول آیه اکمال دین در غدیر اشاره نموده‏ اند. (10) 

آیه ولایت (12) و سوره "هل اتى" درباره حضرت امیرالمؤمنین على - علیه السلام - نازل گشته و دهها دانشمند از بزرگان اهل سنت‏ بر این امر اعتراف کرده ‏اند. (13) 

علامه امینى در کتاب خویش تحت عنوان، «الغدیر فى الکتاب العزیز» در باره آیات نازله در مورد واقعه غدیر می ‏فرماید: 
«خداوند متعال خواست این حدیث همواره تازه ماند و شب و روز آن را کهنه نسازد و دستخوش گذشت زمان نگردد، از این رو آیاتى درخشان و آشکار در اطراف آن نازل کرد و امت اسلام هر بامداد و شبانگاه آنها را می ‏خوانند». 

گویا پروردگار هستى هر بار که یکى از این آیات تلاوت می ‏شود، نظر خواننده را جلب می ‏کند و در روان وى نقشى می ‏نهد و به آنچه که واجب است وى در باره خلافت کبراى الهى ایمان آورد، در گوش او فرو می ‏خواند. از این آیات است: «یا ایها الرسول بلغ ما انزل الیک...» (14) 

همچنین احادیث نبوى(ص) این واقعه را تاکید کردند، احادیثى چون: 

- حدیث منزلت
- حدیث ثقلین 
- حدیث على مع الحق و الحق مع العلى 
- حدیث على مع القرآن و القرآن معه 
- حدیث ان علیا اول من اسلم و آمن و صلى 
- حدیث رد الشمس 
- حدیث ‏سد الابواب 
و ... 

آنچه که در باره «حدیث غدیر» - من کنت مولاه فهذا على مولاه - مهم است چیست؟ 
آیا چیزى جز مساله ولایت و امامت پس از رسول اکرم - صلى الله علیه و آله - است؟
این حدیثى که به تواتر آن را اهل سنت و شیعه نقل کرده ‏اند، به این نکته اشاره دارد که فلسفه ارسال رسل با اصل امامت تداوم می ‏یابد.
همواره باید در میان امت اسلامى کسى باشد که از سوى خدا راهنمایى بشر را بر عهده گرفته باشد و این امر چنان بزرگ است که عدم ابلاغ آن از سوى رسول اعظم الهى تمام تلاشهاى طاقت ‏فرساى‏23 سال رسالتش را از بین می ‏برد و لذا آن حضرت در جمع بزرگ کاروانیان حج مساله ولایت و امامت ‏حضرت على - علیه السلام - را ابلاغ می ‏نماید و پس از آن آیه اکمال دین نازل می ‏گردد. 

رسول اکرم - صلى الله علیه و آله - علاوه بر جایگاه تکوینى داراى شؤون متعددى بود که مى‏توان به موارد زیر اشاره کرد: 

1 - بیان احکام و دستورات الهى 
2 - منصب قضا 
3 - ریاست عامه مسلمین 

شیعه معتقد است پس از پیامبر این شؤون به امام منتقل می ‏گردد. تا فلسفه ارسال رسل با اصل امامت تداوم یابد. از این رو مساله امامت ‏به ریاست عامه اکفتا نمی کند، بلکه به معنى مرجع دینى مطرح است. 

اهل سنت و تمامى مردم جهان بر این امر واقفند که جامعه به رهبر نیاز دارد و هر جامعه‏ اى باید پیشوایى داشته باشد که همه از وى اطاعت نمایند.
ولى شیعه مساله امامت را خیلى عمیق ‏تر از این مطرح می ‏کند. وى قائل است پیامبر از جانب خدا امام بعد از خویش را به امت اسلامى معرفى کرد و هر امام، پیشواى بعد از خود را مشخص می ‏کند و آنان نه تنها به معنى رهبرى جامعه اسلامى، بلکه به عنوان وصى پیامبر، علومى را که بر آنان افاضه گردیده به مردم ابلاغ می ‏نمایند و مرجع دینى و کارشناس اسلام پس از رسول خدایند و چون رسول اکرم - صلى الله علیه و آله - بر ضمائر دلها آگاهى دارند و بسان یک روح کلى بر همه روحها محیط می ‏باشند. (15)
و همانند پیامبر داراى مقام عصمت هستند و از لغزش مصون می ‏باشند. 

ویژگی ‏هاى سه‏گانه امام در تفکر شیعى موجب گشته تا اصل امامت نیز بسان اصل نبوت در ردیف اصول اعتقادات قرار گیرد و گرنه تعریف اهل سنت از امام و حاکم اسلامى و تعاریف دیگر مکاتب سیاسى در مورد رهبرى جامعه، هرگز وى را در جایگاه رفیع اصول قرار نمی ‏دهد بلکه شایسته است در فروع احکام دینى و مسائل فقهى از آن گفتگو شود. 

لذا وقتى مصلح نستوه حضرت علامه امینى - قدس سره - در کتاب گرانقدر «الغدیر» در پى اسناد حدیث غدیر است و به ذکر نام یکصد و ده تن صحابى و هشتاد و چهار تابعى می ‏پردازد که این حدیث ‏شریف را نقل کرده ‏اند و سیصد و شصت تن از دانشمندان اسلامى از قرن دوم تا چهاردهم را نام می ‏برد که به نقل این حدیث توفیق یافته‏ اند.
در پى احیاء مدینه غدیر است تا اصل امامت دیگر بار امت اسلامى را جانى تازه بخشد. و معتقد است‏ حوزه‏ هاى علمیه شیعه بایستى درسى تحت عنوان «ولایت‏» داشته باشند. (16) تا مسائل فلسفه سیاسى اسلام رشد یابد و تعالى پذیرد و در جامعه تاثیر گذارد. 

هر چند آن بزرگ مصلح، خود سیماى مدینه غدیر را در ایران اسلامى مشاهده نکرد، لیک اشارات حکیمانه وى به سوى امام غدیر و پیشواى مسلمین در عصر خویش خالى از لطف نیست. آن بزرگ مجاهد مدینه غدیر می ‏فرمود: 
«دیگران غاصبند و این مقام حق مسلم آن فریادگر است.» (17) 

و در جاى دیگر به صراحت هر چه تمام تر ندا برداشت: 
«الامام الخمینى ذخیرة الله للشیعه‏» (18) امام خمینى ذخیره خدا براى جهان تشیع است. 
او شاگردانى بسان حضرت نواب صفوى را تربیت نمود تا حکومت علوى را فریاد زنند و با گامهاى الهى خویش پایه ‏هاى حکومت غاصبان را به لرزه افکنند. 

علامه امینى با تالیف «الغدیر» خاطرات عصر نبوى را تجدید نمود، عصرى که سرورى از آن امت قرآنى بود و رسول اکرم - صلى الله علیه و آله - رهبرى آن را بر عهده داشت. 

امینى، احیاگر «الغدیر» جلوه ‏هاى شوکت و عظمت امت اسلامى را در خاطره‏ ها زنده کرد و اصل اصیل و محور حکومت قرآنى، جریان غدیر خم را یادآور گردید. 

وى در عصرى زندگى می ‏کند که شکست دولت عثمانى روى داده است، شکستى که اگر «اصل غدیر» و رهبرى امت آنگونه که پیامبر(ص) اسلام و قرآن کریم فرموده، اجرا می ‏گردید، روى نمی ‏داد و انگلیس را جرات آن نبود که عراق را جزء مستعمرات خویش درآورد. 

در عصر امینى هنوز «غدیر و اصل امامت و ولایت‏» به درستى تبیین نشده است. برخى از فقهاء و کارشناسان دینى از تالیف و تدریس احکام سیاسى و حکومتى دست‏ شسته‏ اند و عهده ‏دار شدن امر قضاوت و اجراى حدود و دیات و جلوگیرى از ستم ظالمان و اقامه عدل را هر چند در محدوده وظایف کارشناسان متعهد می ‏دانند لیکن به اصل تشکیل حکومت عقیده ‏مند نیستند و مساله ولایت فقیه را که از اصول مسلم فقه شیعى است در برخى فروع و احکام محدود ساخته اند. 

در همین زمان حضرت امام خمینى - سلام الله علیه - با ژرف ‏نگرى خاص به تدریس حکومت اسلامى پرداخته و منصب ولایت فقیه را که در امتداد فلسفه امامت جاى دارد عنوان نموده و این اصل را که از اصول به فروع تنزل کرده بود، به جایگاه خود بازمی ‏گرداند.

پس از انقلاب اسلامى تئورى ولایت فقیه در جامعه به صورت فراگیر در جهان شیعه و حوزه ‏هاى علمیه مطرح می ‏شود. مردم به پیروى از رهبر و امام خویش با انقلاب اسلامى فرزند على - علیه السلام - را به حکومت ‏برمی ‏گزینند و مدینه فاضله قرآنى و شهر آرمانى غدیر بعد از گذشت ‏سالیانى طولانى عینیت می ‏یابد. 

حضرت امام - قدس سره - با الهام از بینش قرآنى و پیام غدیر، ولایت فقیه را اینگونه بیان می ‏دارند:

«اسلام بنیانگذار حکومتى است که در آن نه شیوه استبداد حاکم است که آراء و تمایلات نفسانى یک تن را بر سراسر جامعه تحمیل کند و نه شیوه مشروطه و جمهورى، که متکى بر قوانینى باشد که گروهى از افراد جامعه براى تمامى آن وضع کنند، بلکه «حکومت اسلامى‏» نظامى است ملهم و منبعث از وحى الهى که در تمام زمینه‏ ها از قانون الهى مدد می ‏گیرد و هیچ یک از زمامداران و سرپرستان امور جامعه را حق استبداد راى نیست. تمام برنامه‏ هایى که در زمینه زمامدارى جامعه و شؤون و لوازم آن جهت رفع نیازهاى مردم به اجرا در می ‏آید، باید بر اساس قوانین الهى باشد. این اصل کلى حتى در مورد اطاعت از زمامداران و متصدیان امر حکومت نیز جارى و سارى است.» 

بلى، این نکته را بیفزائیم که حاکم جامعه اسلامى می ‏تواند در موضوعات، بنا بر مصالح کلى مسلمانان یا بر طبق مصالح افراد حوزه حکومت‏ خود عمل کند، این اختیار هرگز استبداد به راى نیست، بلکه در این امر مصلحت اسلام و مسلمین منظور شده است. پس، اندیشه حاکم جامعه اسلامى نیز همچون عمل او تابع مصالح اسلام و مسلمین است. 

احکام اسلامى، اعم از قوانین اقتصادى و سیاسى و حقوقى تا روز قیامت ‏باقى و لازم الاجرا است. هیچ یک از احکام الهى نسخ نشده و از بین نرفته است. این بقا و دوام همیشگى احکام، نظامى را ایجاب می ‏کند که اعتبار و سیادت این احکام را تضمین کرده، عهده ‏دار اجراى آنها شود، چه اجراى احکام الهى جز از رهگذر برپایى حکومت اسلامى امکان‏ پذیر نیست.در غیر این صورت، جامعه مسلما به سوى هرج و مرج رفته، اختلال و بی نظمى بر همه امور آن مستولى خواهد شد.

علاوه بر آن حفظ مرزهاى کشور اسلامى از هجوم بیگانگان و جلوگیرى از تسلط تجاوزگران بر آن عقلا و شرعا واجب است. تحقیق این امر نیز، جز با تشکیل حکومت اسلامى میسر نیست و بین زمان حضور و غیبت امام فرقى نمی ‏کند. 

آنچه برشمردیم جزو بدیهی ترین نیازهاى مسلمانان است و از حکمت ‏به دور است که خالق مدبر و حکیم، آن نیازها را به کلى نادیده گرفته از ارائه راه حلى جهت رفع آنها غلفت کرده باشد.
آرى همان دلایلى که لزوما امامت پس از نبوت را اثبات می ‏کند، عینا لزوم حکومت در دوران غیبت ‏حضرت ولی ‏عصر - عجل الله تعالى فرجه الشریف - را بر دارد. (19) 

رهبر فرزانه و فقیه انقلاب اسلامى، مدینه قرآنى غدیر را از توحید و نبوت آغاز نموده و فلسفه نبوت و بعثت و تعهد ایمان به نبوت را بیان فرموده و به حلقه نورانى «ولایت‏» می ‏رسد. 
می ‏فرمایند: 
«یک جامعه در صورتى داراى «ولایت‏» است که در آن «ولى‏» مشخص بوده و عملا مصدر و الهام ‏بخش همه نشاط ها و فعالیتهاى زندگى باشد. و یک فرد در صورتى داراى ولایت است که شناخت درستى از «ولى‏» داشته و براى هر چه بیشتر وابسته و مرتبط ساختن خود به او - که مظهر «ولایت‏ خدا» است - دائما در تلاش و کوشش بسر می ‏برد.

از آنجا که «ولى‏» جانشین خدا و مظهر سلطه و قدرت عادلانه الهى در زمین است، از همه امکانات و استعدادهایى که در وجود انسانها براى تکامل و تعالى نهاده شده، به سود آنان بهره ‏بردارى می ‏کند و از اینکه حتى اندکى از این زمینه‏ هاى مساعد در راه زیان انسانیت ‏به کار می ‏رود و یا نابود و خنثى گردد - که این نیز خود زیان بزرگى است - مانع می ‏گردد. 

عدل و امن را که براى رویش و بالندگى نهال انسان، همچون زمین مستعد و آبى گوارا و هوایى مساعد است، در محیط زیست آنان تامین می ‏کند و از بروز جلوه ‏هاى گوناگون ظلم (شرک، تعدى به غیر، تعدى به خود) جلوگیرى می ‏نماید. همه را به سوى بندگى خدا سوق می دهد.
یاد خدا (نماز)، تقسیم عادلانه ثروت (زکوة)، اشاعه نیکی ها(امر به معروف) و ریشه ‏کن ساختن بدی ها و نابسامانی ها (نهى از منکر) را برنامه اساسى خود می ‏سازد و خلاصه، انسانیت و پدیده، «انسان‏» را به هدف و غایت آفرینش نزدیک و نزدیک‏تر می ‏سازد». (20) 

عید غدیر خم مبارک باد

کتابخوان شهریور 97

ردیف	عنوان	مولف	ناشر
1	عمود 1400	علی اکبر والایی	احیا
2	اسمش چیه؟	جمعی از شاعران	افق
3	زیبا صدایم کن	فرهاد حسن‌زاده	کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان
4	غدیر	علی صفایی حائری	لیله القدر